Με τον όρο υποφυσισμό ή υποφυσιακή ανεπάρκεια εννοούμε την ανεπάρκεια του αδένα της υπόφυσης να εκκρίνει τις φυσιολογικές ποσότητες των ορμονών της. Μια παρόμοια κατάσταση μπορεί να είναι μερική-το πιο συχνό- ή ολική αδυναμία έκκρισης του αδένα της υπόφυσης. Εκτιμείται ως ολική υποφυσιακή ανεπάρκεια η απώλεια >90% της εκκριτικής δυνατότητάς της. Ο βαθμός αδυναμίας της υπόφυσης να εκκρίνει τις δέουσες ποσότητες ορμονών, εξαρτάται από την ηλικία του ασθενούς, από την ταχύτητα εμφάνισης αυτής της κατάστασης, κυρίως από το είδος των ορμονών που επηρεάζει η βλάβη, από την ποσότητα των παραγόμενων ορμονών, όπως και από την φύση των πρωταρχικών αιτίων, οι οποίες οδηγούν στην υποφυσιακή ανεπάρκεια.
Οι αιτίες της υποφυσιακής ανεπάρκειας μπορούν να χωριστούν σε:
-πρωτοπαθείς από καταστροφή ή έλλειψη των κυττάρων του αδένα
-δευτεροπαθείς από ελλιπή διέγερση της υπόφυσης για την παραγωγή ορμονών, προκληθείσα από λειτουργικές ή οργανικές βλάβες, οι οποίες αφορούν στην αγγείωση ή την νευρική διασύνδεση της υπόφυσης με τον εγκέφαλο, μέσω του μίσχου της υπόφυσης. Αποτέλεσμα αυτών είναι η ελλιπής δράση των διεγερτικών υποθαλαμικών ή κατασταλτικών ορμονών στην υπόφυση.
| ΑΙΤΙΕΣ ΥΠΟΦΥΣΙΑΚΗΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ | |
|---|---|
|
ΕΠΙΘΕΤΙΚΕΣ-ΣΥΜΠΙΕΣΤΙΚΕΣ (συμπιέζουν την υπόλοιπη υπόφυση) |
Μεγάλες υποφυσιακές μάζες |
| Κρανιοφαρυγγιώματα | |
| ρωτοπαθείς όγκοι του κεντρικού νευρικού συστήματος | |
| Εγκεφαλοκήλες στην βάση του κρανίου | |
|
ΑΠΟ ΕΜΦΡΑΚΤΑ (ελλιπής αγγείωση της υπόφυσης λόγω αγγειακής βλάβης των αγγείων της) |
Επιλόχεια Νέκρωση (Syndrome Sheehan) |
| Yποφυσιακή αποπληξία | |
| ΑΠΟ ΑΥΤΟΑΝΟΣΕΣ ΝΟΣΟΥΣ | Λεμφοκυτταρική υποφυσίτιδα |
| Σαρκοείδωση | |
| Ιστιοκυττάρωση Χ | |
| Αιμοχρωμάτωση | |
| ΑΠΟ ΤΡΑΥΜΑ | |
| ΑΠΟ ΜΙΚΡΟΒΙΑ | φυματίωσης |
| σύφιλις | |
| μυκητιάσεις | |
| ΙΔΙΟΠΑΘΗΣ | |
ΜΕΡΙΚΗ ΥΠΟΦΥΣΙΑΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ - ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΗ ΣΕ ΜΙΑ ΟΡΜΟΝΗ |
| Έλλειψη της αυξητικής ορμόνης GH (συνδέεται με νανισμό, η πιο συχνή έλλειψη στα παιδιά) |
| Έλλειψη γοναδοτροπινών FSH & LH (syndrome Kallmann, συνυπάρχει ανοσμία) |
| Έλλειψη θυρεοειδοτρόπου ορμόνης TSH (συνυπάρχει χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, ψευδο-υπο-παραθυρεοειδισμός) |
| Έλλειψη ACTH |
| Έλλειψη προλακτίνης PRL (συνυπάρχει ψευδο-υπο-παραθυρεοειδισμός) |
Συμπτώματα υποφυσιακής ανεπάρκειας με μεμονωμένη έλλειψη μιας ορμόνης | ||
|---|---|---|
Από την έλλειψη της ACTH τα συμπτώματα σχετίζονται με την έλλειψη της κορτιζόλης. |
ορθοστατική υπόταση | |
| αφυδάτωση. | ||
| πογλυκαιμία. | ||
| υποθερμία. | ||
Από την έλλειψη της GH. |
Τα συμπτώματα στον ενήλικα δεν είναι σημαντικά. | |
| Στα παιδιά παρατηρείται καθυστέρηση στην σωματική ανάπτυξη και υπογλυκαιμία. | ||
Από την έλλειψη της FSH & LH τα συμπτώματα σχετίζονται με την έλλειψη των οιστρογόνων ή της τεστοστερόνης |
Σε γυναίκα |
αμηνόρροια. |
| ατροφία μαστού. | ||
| ξηρότητα δέρματος και βλεννογόνων. | ||
| μείωση της libido. | ||
Σε άνδρα |
Μείωση των διαστάσεων των όρχεων. | |
| μειωμένη σεξουαλική δυνατότητα. | ||
| απώλεια του τριχωτού του εφήβαιου. | ||
| μείωση της libido. | ||
| μειωμένη μυϊκή δύναμη. | ||
Από την έλλειψη της TSH τα συμπτώματα σχετίζονται με την έλλειψη των Τ3 & Τ4 |
Συμπτώματα υποθυρεοειδισμού. | |
| Στα παιδιά σημειώνεται σοβαρή καθυστέρηση στην ανάπτυξη. | ||
Από την έλλειψη της PRL. |
Στις γυναίκες αδυναμία γαλουχίας μετά τον τοκετό. | |
| Οι προαναφερόμενες μεμονωμένες ανεπάρκειες των υποφυσιακών ορμονών μπορεί να αφορούν μερική ή ολική ανεπάρκεια μιας ορμόνης, καθώς και να συνυπάρχει διπλή ή πολλαπλή (έως και παν-υποφυσισμός) έλλειψη ορμονών. | ||